ÂÕÃÇ å³ïñ³ëïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ѳñÙ³ñ »Ý ï³ñµ»ñ µáõë³Ï³Ý Ù³Ýñ³Ã»É»ñ, áñ å³ñáõݳÏáõÙ »Ý ϳñÍñáõÃÛáõÝ: γñ»ÉÇ ¿ Ãí³ñÏ»É Ñ³ñÛáõñ³íáñ µáõÛë»ñ,  áñ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ »Ý ÃÕÃÇ ëï»ÕÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ´³óÇ ³Û¹, ѳñÙ³ñ »Ý áã ÙdzÛÝ µáõÛë»ñÁ, ³ÛÉ Ý³¨ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ Ï³ßÇÝ: öáñÓ»ñÁ ë³ñù»É ÃÕûñ ³Ù»Ý³ï³ñµ»ñ Ù³Ýñ³Ã»É»ñÇó, Ó»éݳñÏí»É »Ý ¹»é ÑÝáõó: Ø»Í Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ ³Û¹ ³éáõÙáí Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ý ÃÕóñï³¹ñÙ³Ý 1827 ¨ 1861Ã. ëï»ÕÍí³Í Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝó å³ïϳÝáõÙ »Ý ÃÕÃÇ µ³½áõÙ ûñÇݳÏÝ»ñ, Ùß³Ïí³Í µ³½Ù³ï»ë³Ï ÝÛáõûñÇó, ³Ý·³Ù ïáñýÇó:

Մ³ñ¹Á ÃáõÕÃÁ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ëÏë»É ¿ ëï»ÕÍ»É µÝ³÷³ÛïÇó:           

ÂÕÃÇ Ñ»ï³·³ áõÕÇÝ ¹»åÇ ºíñáå³ µÝáõó·ñíáõÙ ¿ ýñ. ·ÇïÝ. ²í»Ý»ÉÇ ÏáÕÙÇó, ³Ûëå»ë.<<²ÛÝ »Ï³í âÇݳëï³ÝÇó Ùdzݷ³Ù³ÛÝ ¹³Ý¹³Õ áõÕÇáí, ÙÇçÇÝ ³ñ³·áõÃÛ³Ùµ: λÝïñáÝ³Ï³Ý ²ëdzÛÇ ³½·»ñÁ, ÇëÏ ³ÛÝáõÑ»ï¨ ³ñ³µÝ»ñÁ, »·Çåï³óÇÝ»ñÁ Ùáï»óÝáõÙ ¿ÇÝ Ù»½: 650Ã. ³ÛÝ ï»ë³Ý ê³Ù³ñϳݹáõÙ, 800-ÇÝ` ѳݹÇå»óÇÝ ´³Õ¹³¹áõÙ, 1100-ÇÝ ³ÛÝ Ñ³ë³í ÙÇÝ㨠γÇñ: ²ÛÝáõÑ»ï¨ ³Ýó³í ²ýñÇϳÛÇ ³÷áí, ÉáÕ³ó ØÇç»ñÏñ³Ï³Ý Íáíáí>>:

ÆѳñÏ», ÃÕÃÇ Ã³÷³ÝóáõÙÁ ºíñáå³` ß³ï ³í»ÉÇ ¹Åí³ñ ¿: ܳËÏÇÝáõÙ ³ÛÝ Ý»ñÙáõÍí»É ¿ñ Ðáõݳëï³ÝÇ ÙÇçáóáí: ²ÛÝáõÑ»ï¨ ³ÛÝ ëÏë»óÇÝ ³ñï³¹ñ»É ºíñáå³ÛáõÙ, áñï»Õ µ³óí»ó Ù»Í í³ñå»ï³Ýáó Æëå³ÝdzÛÇ Ñ³ñ³í ³ñ¨»ÉùáõÙ (ê³Ý-üÇÉÇå, 56 ÏÙ Ñ»éáõ ì³É»ÝëdzÛÇó): ²Û¹ ¹³ñµÝáóÁ, ·áÛáõÃÛáõÝ áõݻݳÉáí ³ñ¹»Ý 1154Ã., ³å³Ñáí»É ¿ ÃáõÕà ѳñ¨³Ý »ñÏñÝ»ñ` ÑÇÙݳϳÝáõÙ ì»Ý»ïÇÏÇ ÙÇçáí: 13 ¨ 14-ñ¹ ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ µ³óí»óÇÝ ÃÕÃÇ Ï»ÝïñáÝÝ»ñ Æï³ÉdzÛáõÙ, üñ³ÝëdzÛáõÙ, ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ, ÐáɳݹdzÛáõÙ: ÆëÏ 14-15-ñ¹ ¹³ñ»ñáõÙ ÃáõÕÃÁ ³ñ¹»Ý ɳÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ ëï³ó³í ºíñáå³ÛáõÙ:

´³í³Ï³Ý ß÷áûóÝáÕ ¿ ѳٳñíáõ٠ѳñóÁ ÑáõÙùÇ Ù³ëÇÝ, áñ ÏÇñ³éí»É ¿ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ÃÕÃÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ØÇÝ㨠19-ñ¹ ¹. 80-³Ï³Ý ÃÃ. µÝ³í ã»Ý ϳëϳͻÉ, áñ ÃáõÕÃÁ Ùß³Ïí»É ¿ ³ñ³µÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó µ³Ùµ³ÏÇó, áñï»ÕÇó ¿É ³Ýí³ÝáõÙÁ` µáÙµÇóÇݳ: ØÇÝã¹»é ³Ý³ÉǽÁ óáõÛó  ¿ ï³ÉÇë, áñ ÃÕÃÇ ûñÇݳÏÝ»ñÇó, å³ïñ³ëïí³Í 11-15-ñ¹ ¹³ñ»ñÇó ëÏë³Í, µ³Ùµ³ÏÇó å³ïñ³ëïí³Í ÃáõÕà ãѳÛïݳµ»ñí»ó, ٻͳٳëÝáõÃÛáõÝÁ å³ïñ³ëïí³Í ¿ñ ÏïáñÝ»ñÇó: Ðݳñ³íáñ ¿, ¹³ µ³ó³ïñíáõÙ ¿ Ýñ³Ýáí, áñ ÙÇÝ㨠10-ñ¹ ¹. ³ñ³µÝ»ñÁ, ÷á˳éÝ»Éáí âÇݳëï³ÝÇó ÃÕÃÇ ëï»ÕÍÙ³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ Ù»ï³ùë» ÏáÏáÝÇ ¨ Ù»ï³ùë»  (ÃÕû) ͳéÇ Ù³Ýñ³Ã»É»ñÇó, ³Ýó³Ý Ù³Ýñ³Ã»É»ñÇ ÏÇñ³éÙ³ÝÁ, áñ ÷³Ã³Ãí³Í ¿ÇÝ µ³Ùµ³Ï» ͳéÇ Ñ³ïÇÏÝ»ñÇÝ:´³Ûó ù³ÝÇ áñ ÃáõÕÃÁ ëï³óí»ó Ùdzݷ³Ù³ÛÝ ³Ýáñ³Ï ¨ Ýí³½ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ݳٳÏÇ Ñ³Ù³ñ, Ýñ³Ýù ëÏë»óÇÝ ÏÇñ³é»É ÏïáñÝ»ñ: ÎïáñÇó ÃÕûñÇ Ùß³ÏÙ³Ý åñáó»ëÁ ³í»ÉÇ µ³ñ¹ ¿, ÙÇÝã¹»é ëï³óí³Í ÃáõÕÃÁ Ùdzݷ³Ù³ÛÝ µ³í³ñ³ñáõÙ ¿ Çñ Ýå³ï³ÏÇÝ:

²Ûëå»ë û ³ÛÝå»ë, ÃÕÃÇ ³ñï³¹ñÙ³Ý åñáó»ëÁ ϳï³ñ»É³·áñÍíáõÙ ¿ñ, ¨ ·ñù³ïåáõÃÛ³Ý ëϽµÇÝ ºíñáå³ÛáõÙ ³é³ç³ó³í ³é³çÇÝ ÃÕû ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ, áñï»Õ Ùß³ÏáõÙ ¿ÇÝ Ñdzëù³Ýã, ãÍáñáÕ, ëåÇï³Ï ÃáõÕÃ, µ³í³Ï³Ý ѳëï ¨ åÇݹ, áñ å³Ñå³ÝíáõÙ »Ý ÙÇÝã ûñë:

гÛïÝÇ ¿, áñ ÙÇÝ㨠17-ñ¹ ¹. Ï»ëÁ Ù³ùáõñ ÏïáñÇ` ϳßí»ÝÙ³Ý Í³í³ÉÇ í»ñ³ÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ÏÇñ³éí»É ¿ ѳïáõÏ ïÇåÇ ã³Ý, áñáõÙ ÃÕû ½³Ý·í³ÍÁ »÷í»É ¿ ùÉáñ³ÛÇÝ ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï: 1-ñ¹ ¹. í»ñçÇÝ Ï³ï³ñíáõÙ ¿ ѻճßñçáõ٠ݳ¨ ³Û¹ ë³ÑÙ³ÝáõÙ. ÈáõÇ èáµ»ñïÁ, ³ß˳ï»Éáí ÃÕû ý³µñÇϳÛáõÙ, 1799Ã. Ó»éù µ»ñ»ó ųٳݳϳÏÇó ÃÕÃÇ Ù»ù»Ý³ÛÇ ï»ë³Ï, áñ ÃáõÕÃÁ ³ñï³¹ñáõÙ ¿ñ ³Ýí»ñç³Ý³ÉÇ ßÕóÛÇ ï»ëáí:

²ÛëåÇëáí, ÇÝãå»ë ³ñ¹»Ý Ýßí»ó, ¹»é¨ë 18-ñ¹ ¹. ÷áñÓ»ñ ¿ÇÝ Ï³ï³ñíáõÙ ëï»ÕÍ»Éáõ ÃáõÕà áã û ÏïáñÝ»ñÇó, ³ÛÉ ï³ñµ»ñ µáõÛë»ñÇ Ù³Ýñ³Ã»É»ñÇó: ²í»ÉÇ áõß ÃÕÃÇ å³Ñ³ÝçÝ ³ÛÝù³Ý ³×»ó, áñ ë³Ñٳݳ÷³Ïí»É ÏïáñÇó ÃÕÃÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ùµ` ¹³ñÓ³í ³ÝÑݳñ ¨ ÃÕû ½³Ý·í³ÍÇÝ ëÏë»óÇÝ ³í»É³óÝ»É Ù»Ë³ÝÇϳå»ë Ù³Ýñ³óí³Í µÝ³÷³Ûï: È³í³·áõÛÝ µÝ³÷³Ûï» ½Ý·í³ÍùÁ ëï³óíáõÙ ¿ óñÙ Ïïñ³ï³Í ͳé»ñÇó, ÑÇÙݳϳÝáõÙ »Õ¨Ýáõ, Ï»ãáõ: ̳éÁ ѻﳷ³ Ùß³ÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ùáõïù ¿ ·áñÍáõÙ ÑÇÙݳñÏáõÃÛáõÝ: Ø»ù»Ý³Ý»ñÇ ÙÇçáóáí Ñ»é³óíáõÙ ¿ Ýí³½ û·ï³Ï³ñ ϻըÁ, áñÇó Ñ»ïá µ³Å³ÝíáõÙ »Ý Ù³ë»ñÇ: ̳éÇ ³Û¹ ÏïáñÝ»ñÁ Ùáõïù »Ý ·áñÍáõÙ Ù»ù»Ý³, áñáÝù ¹ñ³Ýù í»ñ »Ý ³ÍáõÙ ÷³÷áõÏ ½³Ý·í³ÍÇ, áñÇó Ñ»ïá ³Û¹ ½³Ý·í³ÍÁ ϳñáÕ ¿ ÏÇñ³éí»É ϳñïáÝÇ ÏáåÇï ëáñï»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ:

Հայտնի է թղթի մոտ 600 տեսակ:Հիմնականում բաժանվում է 11 կարգի`տպագրական,գրելու,գծագրական-նկարչական,էլեկտրամեկուսիչ,գլանակի,ներծծող,ապարատների համար,լուսանկարչական,փաթեթավորման,պատճենահանման,արդյունաբերական-տեխնիկական: